W związku z doniesieniami prasowymi oraz wypowiedziami rzecznika prasowego Ministra Sprawiedliwości  dotyczącymi projektu nowelizacji ustawy – Kodeks postępowania karnego, Centrum Monitoringu Wolności Prasy SDP przedstawia następujące stanowisko:

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, tryb zwolnienia świadka z tajemnicy dziennikarskiej, medycznej i innych analogicznych tajemnic zawodowych jest uregulowany w art. 180 § 2 k.p.k., który stanowi: „§ 2. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej oraz tajemnicy Prokuratorii Generalnej, mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.”

Na gruncie powyższej normy prawnej podmiotem posiadającym kompetencje do zwolnienia świadka z tajemnicy zawodowej (m. in. dziennikarskiej, lekarskiej, notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego) jest wyłącznie sąd, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Przy czym w odniesieniu do tajemnicy dziennikarskiej jest to dopuszczalne jedynie  w ograniczonym zakresie, bowiem w myśl art. 180 § 3 k.p.k.: „§ 3. Zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych.” Wyjątki od tego ograniczenia, niemające znaczenia dla meritum niniejszej sprawy, określa art. 180 § 4 k.p.k.

Z posiadanych informacji wynika, że jednym z elementów projektu Ministerstwa Sprawiedliwości miało być przyznanie prokuratorom uprawnień do zwalniania świadków z tajemnicy zawodowej dla potrzeb postępowań karnych. Miało to dotyczyć m.in. dziennikarzy i przedstawicieli innych wolnych zawodów, ustawowo zobowiązanych do zachowania tajemnicy, w tym radców prawnych i adwokatów. Zwolnienie z tajemnicy nie wymagałoby już zgody sądu.

W związku z tym w mediach, zarówno tradycyjnych, jak i społecznościowych, ukazało się wiele krytycznych opinii na ten temat. Po nich Ministerstwo określiło przedmiotowy projekt jako wstępny, deklarując zachowanie dotychczasowych przepisów w zakresie tajemnicy dziennikarskiej. Pomimo tej deklaracji, CMWP SDP wyraża zaniepokojenie przedmiotowym projektem. Koncepcja ograniczenia tajemnic zawodowych poprzez umożliwienie ich uchylania postanowieniem prokuratora godzi w ich istotę. Prokurator jest stroną postępowania z istoty rzeczy zainteresowaną w jak najszerszym dostępie do informacji objętych tajemnicą. Konsekwencją nowelizacji byłoby podważenie wyrażonej w art. 49 Konstytucji RP tajemnicy komunikowania się, a w odniesieniu do dziennikarzy – także wolności słowa, w sposób niedopuszczalny w praworządnym państwie. Tajemnica adwokacka i tajemnica radcy prawnego zostały ustanowione dla dobra osób poszukujących ochrony prawnej, a tajemnica dziennikarska – dla dobra osób potrzebujących wsparcia wolnych mediów. Jednak tajemnice te nie stanowią tylko wyrazu interesów tych osób, lecz gwarancje rzetelnego procesu, prawa do obrony oraz prawa do prywatności i dlatego podlegają ochronie mocą Konstytucji RP i norm prawa międzynarodowego. Za koncepcją nowelizacji stoi prawdopodobnie zamysł wzmocnienia pozycji organów procesowych wobec sprawców poważnych przestępstw, unikających odpowiedzialności karnej. Zasługuje on na uznanie, jednak droga do osiągnięcia zamierzonego celu nie może polegać na osłabianiu instytucji prawnych, fundamentalnych dla funkcjonowania zawodów zaufania publicznego. Do takich instytucji należy tajemnica zawodowa, której prawidłowe umocowanie prawne należy do kluczowych zagadnień nie tylko procesowych, ale także ustrojowych. Ograniczenie tajemnicy dziennikarza, lekarza, adwokata czy radcy prawnego przyczyniłoby się, wg oceny CMWP, do deprecjacji tych zawodów, a także polskiego systemu prawa karnego procesowego. Relacja między dziennikarzem a informatorem, podobnie jak relacja między fachowym pełnomocnikiem a klientem, opiera się na zaufaniu. Nadmierna ingerencja organów państwowych w postaci jednostronnej decyzji prokuratora w zaufanie to godzi. Gwarancja zachowania przekazanych informacji w tajemnicy jest podstawą wzajemnego zaufania i warunkiem swobodnego wykonywania wyżej wskazanych zawodów (postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 4 listopada 2010 r., II AKz 588/10, System Informacji Prawnej Lex Omega nr 621274). Bez ochrony tajemnicy dziennikarskiej środki masowego przekazu nie mogłyby należycie wypełniać swoich zadań. W wyroku z dn. 27 marca 1996 r. (skarga nr 28957/95, sprawa Goodwin przeciwko Wielkiej Brytanii) Europejski Trybunał Praw Człowieka podkreślił znaczenie tajemnicy dziennikarskiej, wskazując że bez ochrony dziennikarskich źródeł informacji ważna rola prasy jako publicznego kontrolera (public watchdog) mogłaby ulec osłabieniu.

Podsumowując CMWP SDP stoi na stanowisku, że powyższy projekt nie może zostać przyjęty w zakresie, w jakim przewidywałby ograniczenie tajemnicy dziennikarskiej lub innych tajemnic zawodowych, ponieważ byłoby to nie do pogodzenia z art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz z art. 2, 7, 49 i 54 ust. 1 Konstytucji RP.


dr Jolanta Hajdasz, dyrektor CMWP SDP

Michał Ł. Jaszewski, doradca prawny SDP

Warszawa, 3 października 2018 r.